Dr. Mahfi Eğilmez
2022 yılı bütün dünya için makûs bir yıl oldu: Her tarafta enflasyon yükseldi, büyüme düştü, kimi ülkede bütçe açığı, kimi ülkede cari açık yükseldi. İktisat siyasetinin birbiriyle çelişen sonuçlarını yaşamaya başladık: Enflasyonu düşürmenin bedeli büyümenin de düşmesi ya da büyümeyi yüksek tutmaya çalışmanın bedeli yüksek enflasyon olarak karşımıza çıktı. 2022’nin tahminen de tek olumlu yanı bütün bu çelişkili gelişmelere karşılık işsizlik oranlarının kontrolden çıkmaması oldu.
Türkiye açısından da 2022 makus bir yıldı. Son birkaç yıldır her gelen yıl bir evvelkinden makûs olduğu için evvelki yıllar daha uygunmuş üzere hatırlanıyor. 2022 yılı biterken atılan adımlar 2023 yılı ve bilhassa de seçimden sonrası için büyük çapta olumsuz bir birikim yarattı. Bunu tahminen birinci altı ayda o kadar fazla hissetmeyeceğiz lakin yılın ikinci yarısında bütün bu adımların tesirini omuzlarımızda hissetmeye başlayacağız.
Yapılan minimum fiyat artışı, yaşanan olağandışı enflasyon karşısında zaruriydi. Hatta yetersiz bile kaldı. Buna kimsenin diyecek bir kelamı yok. Ne var ki artık ona paralel düzenlemelerin yapılması bekleniyor. Birçok çalışanın fiyatı, taban fiyatın altında kaldığı için onların da en azından taban fiyat seviyesine yükseltilmesi gerekiyor. Minimum fiyat 5.500 lira iken 7.500 lira fiyat alan bir bireye artık 8.500 lira taban fiyat mi verilecek yoksa onun da fiyatı minimum fiyatlı üzere yüzde 54 artırılarak 11.550 liraya mı çıkarılacak? Şayet birincisi tercih edilirse toplumun çalışan kısmı giderek minimum fiyatlı haline gelecek demektir ki aslında son yıllarda olan budur. Böylelikle orta sınıf büsbütün ortadan kalkacak. Şayet ikinci yol tercih edilirse, işyerleri bu yüksek fiyattan kurtulmak için muhtemelen yüksek ücretlilerin bir kısmını işten çıkaracak demektir ki bu daha düşük nitelikli elemanın tercih edilmesi manasına gelir. Bir mevzuyu dikkatlerden kaçırmamakta fayda var: Bu problemleri yaratan taban fiyatın artırılması değil, enflasyonun önlenememesidir.
Emeklilikte Yaşa Takılanlarla ilgili getirilen tahlil hakkaniyete uygundur, hatta eksik kalmıştır fakat bu adım aslında Hazine dayanağı olmaksızın ayakta duramayan Toplumsal Güvenlik Kurumunu (SGK) içinden çıkılmaz bir zahmetler girdabının içine yuvarlıyor. Emeklilik sisteminin genel kabul gören istikrar oranı en az 3 çalışanın 1 emekliye bakması halindedir. Bu yapılan yeni düzenlemeyle Türkiye’de her 2 çalışan 1 emekliye bakacak duruma gelmiş görünüyor. Bu sistemin yaşatılması kolay değildir. Minimum fiyat artışı sonrası büyük olasılıkla memur ve emekli maaşlarının da emsal formda artırılması gerekiyor. Bu durumda bütçenin ve SGK’nin durumu daha berbatlaşacak demektir. Bu gelişmeler bize emeklilik konusunda hiçbir planlama yapılmadığını, büsbütün siyasal dürtülere nazaran hareket edildiğini gösteriyor. SGK’nin içine düştüğü durumdan kurtarılması için primlerin artırılması gündeme gelecektir ki onun da öteki problemleri kelam konusu.
SGK’nin bir öteki sorunu artık taşınamaz noktaya gerçek ilerleyen sıhhat sistemi. Orada da ister istemez SGK’lilerin katkı hisseleri artırılmak zorunda kalınacak, aile doktorlarında ve devlet hastanelerinde muayene ve öteki süreçler ister istemez paralı hale gelecek, ilaç katkı hisseleri artırılacak. 1970’lerde Birleşik Krallığın batma noktasına gelmesinde Ulusal Sıhhat Hizmeti (NHS) denilen ve aşağı üst bizde bugün uygulanana benzeyen sistemin olumsuz katkısı olmuştu.
Bugünlerde ÖTV başta olmak üzere birtakım vergilerde indirimler yapılması planlanıyor. Vergilerde indirim yapılması elbette birinci bakışta hepimiz için uygun bir şey üzere duruyor. Ne var ki iktisadın içinde bulunduğu durumla bu vergi indirimleri çelişiyor. Seçim sonrasında bu devirde indirilen vergilerin misliyle artırılacağını kestirim etmek için kâhin olmaya gerek yok. Öte yandan fiyatlı çalışanların yıl boyunca stopaj yoluyla kesilen vergilerinin artması nedeniyle uğradığı kayıpları gidermek için vergi tarifesinde indirimlere gidiliyor. Bu da elbette birinci bakışta olumlu bir adım zira çalışanların kıymetli bir mağduriyeti bu düzenlemeyle bir nebze giderilmiş olacak. Ne var ki iktisadın genel durumuna bakılınca, buradan ortaya çıkacak vergi kaybının ileride kesinlikle vergi artışı olarak bir yerlerden karşımıza çıkması kaçınılmaz görünüyor.
Türkiye, bir müddettir yanlış iktisat siyaseti uygulamalarının kıskacında oradan oraya savruluyor. Bugüne kadar diğerlerinin paralarıyla durumu yönetim etmeyi başardık. Körfez ülkelerinden gelen swaplar, yüksek faizlerle yapılan dış borçlanmalar, çeşitli baskılarla döviz mevduatlarının TL’ye dönüştürülmesi, turizmden elde edilen gelirlerin yüksekliği, vatandaşlık verilmesi suretiyle elde edilen döviz gelirleri ve son olarak da Rusya’nın doğal gaz borçlarının ödenmesini ertelemesinin sağladığı finansman, bugünkü hayatı sürmemize imkan sağladı. Öte yandan enflasyondaki süratli artış, enflasyon muhasebesi uygulattırılmayan kurumların kârlarının patlamasına ve sonuçta kurumlar vergisi tahsilâtının rekor kırmasına yol açtı. ‘Fiyatlar daha da artmadan alacağımı alayım’ niyetinin yarattığı öne çekilmiş talepteki artış, ithalatın ve hasebiyle ithalde alınan katma kıymet vergisi tahsilâtının rekor kırmasına neden oldu. Böylelikle bu iki kalemde ortaya çıkan beklenmedik artışlar bütçe açığının düşük kalmasını sağladı. Ne var ki bu bu türlü sonsuza kadar sürdürülemiyor. Bütçe açığının düşmesini sağlayan ithalat patlaması bu kere cari açığın yükselmesine yol açıyor. Türkiye, emsal bir durumu 1970’lerde de denemiş 1980’e girilirken 70 cente muhtaç kalmıştı. Bu durumdan ders çıkarmak yerine birebir şeyleri biraz daha farklı olarak 1990’larda da peş peşe iki sefer denemiş evvel 1994 kriziyle sonra da 2001 kriziyle karşılaşmıştı. Ne yazık ki bu krizlerden ve o tecrübelerden ders çıkaramamış olduğumuz anlaşılıyor. Bu kere de farklı bir popülizm ile devam ediyoruz.
Merkez Bankası birinci faiz indirimini yapıp enflasyon yüzde 19 iken ve artma eğilimi içinde görünürken faizi yüzde 18’e indirdiğinde söylemiştim: ‘Faizi yanlış belirlerseniz iktisatta her şey yanlış masraf.’ Motamot o denli oldu. Merkez Bankası faizi indirmeye devam etti, kurlar denetimden çıktı ve bunun sonucu olarak enflasyon aldı başını gitti. Bu defa kuru tutabilmek için piyasa dışı süreçlere girişildi. Enflasyon artışı ister istemez fiyat artışlarını, fiyat artışlarını gündeme getirdi. Bu sefer talep artışıyla birlikte talep enflasyonu da maliyet enflasyonuna eşlik eder oldu. Enflasyon, Türk ekonomisindeki her şeyin temel belirleyicisi haline geldi. Yanlış iktisat siyasetiyle yanlışsız sonuç elde etmek imkânsızdır.
Pek çok kişi ‘yıllardır kriz deyip durdunuz işte görüyorsunuz bir şey olduğu yok’ diyerek iktisatçılarla dalga geçiyor. Meğer iktisatçı için enflasyonun iki haneli olması, orta sınıfın silinmesi, dış borçlanma faizlerinin ve risk priminin (CDS primi) kabul edilebilir eşiğin üzerinde bulunması kriz manasına geliyor. Türk siyasetçisinin temel çelişkisi kendi geleceğini ülkenin geleceği sanmasıdır.
Türk seçmeninin temel çelişkisi ise gelecekte olacaklara gözünü kapatıp bugüne odaklanmasıdır. Bu iki çelişki birbirini desteklediği sürece Türkiye’nin bu popülizm batağından kurtulması mümkün görünmüyor.
Özetle söylemek gerekirse tahminen seçime kadar yönetim edebiliriz ama ondan sonra seçimi kim kazanırsa kazansın hepimiz kaybetmiş olacağız.
Bu yazi Mahfi Eğilmez’in blog sitesinden alınmıştır